Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές... 1968

Φωτό Μηνάς Πατσουράκης

Έσκισε ένα φύλλο από σχολικό τετράδιο, έβαψε προσεχτικά τα χείλη με το κραγιόν της μαμάς, έσκυψε και τα πίεσε προσεχτικά στο χαρτί.  Ένα φλογισμένο αποτύπωμα με το γενετικό της υλικό έγινε ο λογότυπος που σφράγισε τη ριγωμένη επιφάνεια. Βάλθηκε να συλλογιέται ένα-ένα  τα γεγονότα που είχαν σημαδέψει τη χρονιά που κόντευε να τελειώσει. Γεγονότα που είχαν περάσει ξώφαλτσα από πάνω της καθώς είχε διογκώσει το δικό της θέμα κι έμενε προσηλωμένη στον δικό της στόχο.  Της πήρε παραπάνω απ’ όσο υπολόγιζε. Τι χρονιά κι αυτή! Η Ιστορία βρισκόταν σε μεγάλα κέφια. Τους συνεπήρε όλους στον στροβιλισμό της: δυτικούς και ανατολικούς, ανεπτυγμένους και τριτοκοσμικούς. Για κείνη θα έμενε μια χρονιά μοναδική – στο κάτω-κάτω καθόριζε το μέλλον της- μα θα ’παιρνε όρκο πως και η ανθρωπότητα δεν θα τη λησμονούσε εύκολα. Μπορούσε να στοιχηματίσει πως, δέκα, είκοσι, τριάντα,  χρόνια μετά, θα εξακολουθούσαν να γίνονται επετειακές αναφορές.

Κάτω από το αποτύπωμα των χειλιών της έγραψε με προσεκτικά καλλιγραφικά γράμματα:

Η ταυτότητα του 1968 κι εγώ

“ Δεν είχαν προλάβει να σβήσουν τα πυροτεχνήματα από τους γιορτασμούς της πρωτοχρονιάς και τα χαμόγελα περίσσεψαν. Στις 2 Ιανουαρίου, η πρωτοποριακή μεταμόσχευση καρδιάς από άνθρωπο σε άνθρωπο, που πραγματοποίησαν τα μαγικά χέρια του καρδιοχειρουργού δρ. Κρίστιαν Μπάρναρντ στο Κέιπ Τάουν, έδειχνε πετυχημένη. Η επιστήμη κέρδιζε έναν πόντο στον πανάρχαιο αγώνα με την αρρώστια - έναν άνισο αγώνα. Πώς τολμούσε ο γυμνός πίθηκος να τα βάζει με τις πανίσχυρες δυνάμεις της φύσης;  Οι οποίες, πριν τελειώσει ο μήνας, έκαναν επίδειξη ισχύος συγκλονίζοντας τα σπλάχνα της Δυτικής Σικελίας. Ο σεισμός ισοπέδωσε την περιοχή και εκατοντάδες ανυπεράσπιστοι θάφτηκαν κάτω από τα ερείπια. Τα σωστικά συνεργεία έκαναν υπεράνθρωπες προσπάθειες να απεγκλωβίσουν επιζώντες επιδεικνύοντας το καλύτερο πρόσωπο της ανθρώπινης φύσης. Το χειρότερο ήταν στραμμένο ανατολικά στις ζούγκλες του Βιετνάμ όπου ο πόλεμος καλά κρατούσε. Δεν περιμένει βέβαια κανείς από εμπόλεμους να φέρονται με το γάντι μα η αθλιότητα έφτασε στα άκρα όταν, στις 16 Μαρτίου, το χωριό Μάι Λάι πυρπολήθηκε και ο άμαχος πληθυσμός σφαγιάστηκε με πρωτοφανή αγριότητα. Οι πληροφορίες του Αμερικανικού στρατού, πως το χωριό ήταν κρησφύγετο ανταρτών Βιετκόγκ, αποδείχτηκαν λανθασμένες, μα το κακό είχε ήδη γίνει.  Η στρατιωτική ηγεσία προσπάθησε να συγκαλύψει το φιάσκο, μα οι αυτόπτες μάρτυρες στρατιώτες μίλησαν και η είδηση σόκαρε την αμερικανική κοινωνία που είχε ήδη αρχίσει να αφυπνίζεται. 

” Τα Αμερικανικά πανεπιστήμια - με αιχμή του δόρατος το Κολούμπια - ήταν καζάνι που έβραζε,  και οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις, τα συλλαλητήρια και οι συγκρούσεις με την αστυνομία πολλαπλασιάζονταν με εκθετικούς ρυθμούς. Προσωπικότητες απ’ όλους τους χώρους της διανόησης και της τέχνης έδιναν  το παρόν καθένας με τον δικό του τρόπο. Ξεχωριστή φιγούρα ο μαύρος ηγέτης των Αφροαμερικανών Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ένας ήπιος αλλά δυναμικός πάστορας βαθιά επηρεασμένος από την φιλοσοφία της πολιτικής ανυπακοής και της μη-βίας του Μαχάτμα Γκάντι που πρωτοστατούσε στον αγώνα για τον τερματισμό του βρώμικου πολέμου παράλληλα με τους αγώνες του κατά του φυλετικού ρατσισμού. Δολοφονήθηκε στις 4 του Απρίλη στο μπαλκόνι του ξενοδοχείου του. Η βία ακουμπούσε και τους δηλωμένους εχθρούς της.

" Το βράδυ της ίδιας ακριβώς μέρας εμείς πανηγυρίζαμε τον θρίαμβο της ΑΕΚ που κατέκτησε το κύπελλο κυπελλούχων στο μπάσκετ νικώντας με 89-82 την  Σλάβια Πάργας και ανακηρύχθηκε βασίλισσα Ευρώπης. Οι 80.000 θεατές  που είχαν κατακλύσει το Παναθηναϊκό στάδιο - αριθμός ρεκόρ για τα δεδομένα του αθλήματος - συνέχισαν τη βραδιά με έξαλλους πανηγυρισμούς. Το μπάσκετ δεν είχε την αίγλη του ποδοσφαίρου, όμως η νίκη χαρακτηρίστηκε εθνικός θρίαμβος και θυμάμαι πως κάποιοι συμμαθητές έλειπαν από το φροντιστήριο για να πάνε στον αγώνα - νέοι καιροί, νέα ήθη. 

” Οι προβολείς της δημοσιότητας μετακινούνταν πάνω στη σκηνή του πλανήτη φωτίζοντας καινούργια πρόσωπα. Ο νεωτεριστής Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, που είχε αναρριχηθεί την αρχή τη χρονιάς  στην ηγεσία του κομμουνιστικού κόμματος της Τσεχοσλοβακίας ευαγγελιζόμενος έναν ανεκτικό πλουραλισμό, έφερε ένα αεράκι ελπίδας που άρχισε  να πνέει και να εμπνέει. Το όραμα άνθισε μαζί με την Άνοιξη στην Πράγα μα έσβησε πρόωρα όταν,  τον Αύγουστο, είδαμε στην μαυρόασπρη οθόνη τα τανκς του συμφώνου της Βαρσοβίας να εισβάλουν να αποκαταστήσουν την τάξη και να  ακυρώσουν το μεθυστικό όνειρο της φιλελευθεροποίησης του κομμουνισμού. Ο Τσέχικος λαός μπήκε πάλι κάτω από την μπότα του υπαρκτού σοσιαλισμού που τώρα φάνταζε πιο βαριά.

” Στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες, η νεολαία της μεταπολεμικής ευμάρειας ξεσηκώθηκε ενάντια στην πλήξη και διεκδικούσε με πραγματικό πάθος ουτοπικά αιτήματα. Μια επανάσταση των χορτασμένων, ένας ξεσηκωμός-πανηγύρι που ήθελε "τη φαντασία στην εξουσία", ήθελε "τον ρεαλισμό του αδύνατου", ήθελε "την ποίηση στους δρόμους". Οι φοιτητικές ταραχές μεταδίδονταν σαν κύμα από χώρα σε χώρα και κορυφώθηκαν  στην πανεργατική απεργία στο κέντρο του Παρισιού όπου ένα εκατομμύριο εργαζόμενοι και φοιτητές κατέκλυσαν δρόμους και πλατείες. Το όνομα  Σορβόνη πήρε μυθικές διαστάσεις κι έγινε έμβλημα των κινητοποιήσεων. Ήταν εύλογο να γίνεται λόγος για τον “Γαλλικό Μάη” μα το όνομα αδικούσε, περιορίζοντας και τοπικά και χρονικά, ένα επαναστατικό κίνημα που  χαρακτήριζε όχι μόνο μια χώρα ή ένα λαό, αλλά μια ολόκληρη γενιά, την γενιά του ’68.

” Περνώντας στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η βία τελειωμό δεν είχε. Τον Ιούνιο η  δολοφονία του γερουσιαστή και υποψήφιου προέδρου Ρόμπερτ Κένεντι, κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, δεν μπορούσε παρά να ανακαλέσει επώδυνες μνήμες. Ήταν ακόμα νωπό το γεγονός  της δολοφονίας του προέδρου-αδελφού του που είχε συγκινήσει όλο τον πλανήτη και η μοίρα της δυναστείας των Κένεντι αποκτούσε στοιχεία αρχαίας τραγωδίας. 

” Και στη μικρή Ελλάδα, που η χούντα αλώνιζε, κοιτάζαμε έκπληκτοι τη μαυρόασπρη φωτογραφία που φιγουράριζε σ’ όλες τις εφημερίδες και που έδειχνε  κάποιον - παντελώς άγνωστο για τους πολλούς - Αλέκο Παναγούλη. Το λεπτοκαμωμένο του σώμα, που καλυπτόταν μόνο από ένα μαγιό, έδειχνε τόσο ευάλωτο περιστοιχισμένο από τους σωματώδεις ένοπλους φρουρούς που δύσκολα έπειθε πως ήταν εκείνος που αποπειράθηκε, χωρίς επιτυχία, να δολοφονήσει τον δικτάτορα Παπαδόπουλο στην παραλιακή Αθηνών-Σουνίου. Ήταν 13 Αυγούστου. Ενάμιση  μήνα μετά, στις  29 Σεπτεμβρίου, η χούντα πανηγύριζε το 92% που πήρε το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα για το νέο σύνταγμα της χώρας. (Εγώ δεν είχα ψηφίσει. Έπρεπε να περιμένω να γίνω είκοσι ενός για να αποκτήσω το δικαίωμα του εκλέγειν.)  

” Οι χώρες του τρίτου κόσμου διεκδίκησαν επίσης τη θέση τους σ’ αυτή τη σημαδιακή χρονιά. 17 Οκτωβρίου έγινε η θεαματική τελετή έναρξης των δέκατων ένατων Ολυμπιακών αγώνων στην πόλη του Μεξικού. Ήταν η πρώτη φορά που η διεθνής Ολυμπιακή επιτροπή  εμπιστεύτηκε την ύψιστη αθλητική διοργάνωση σε χώρα του αναπτυσσόμενου κόσμου. Δέκα μέρες πριν την έναρξη των αγώνων, οι υπεύθυνοι θα πρέπει να  βλαστημούσαν την ιδέα όταν η διοργάνωση κινδύνεψε να τιναχτεί στον αέρα. Το μεξικανικό φοιτητικό κίνημα, στα χνάρια του παγκόσμιου νεανικού ρεύματος, εκμεταλλεύτηκε την δημοσιότητα που είχε αποκτήσει η χώρα και ξεσηκώθηκε κατά της δικτατορίας. Μπροστά στην προοπτική ακύρωσης του παγκόσμιο σόου και κάτω από την πίεση των διοργανωτών η αστυνομία αντέδρασε με πρωτοφανή βιαιότητα και κατέστειλε την εξέγερση. Το αίμα των νεκρών ξεπλύθηκε από την πλατεία Τλατελόλκο, οι αγώνες διεξήχθησαν με ηρεμία και το φιλοθεάμον κοινό είχε την ευκαιρία να υμνήσει μια φορά ακόμα το Ολυμπιακό ιδεώδες. 

” Κι ενώ οι Ολυμπιακοί αγώνες βρίσκονταν σε εξέλιξη, η ΝΑΣΑ έκανε ένα ακόμα βήμα προσεγγίζοντας τον στόχο της αποστολής ανθρώπου στη Σελήνη. Το Απόλλων 7 πραγματοποίησε με επιτυχία την πρώτη επανδρωμένη διαστημική πτήση του ομώνυμου προγράμματος. 

” Μα οι εφημερίδες και τα περιοδικά προτιμούσαν να ασχοληθούν με τον γκλαμουράτο γάμο του Αριστοτέλη Ωνάση με την Τζάκι Κένεντι, χήρα του δολοφονημένου Τζον. Το διεθνές τζετ σετ μεταφέρθηκε με αεροπλάνα και κότερα στο ιδιόκτητο νησάκι του Σκορπιού και οι κρίσεις, επικρίσεις, σχόλια και αντισχόλια έδιναν κι έπαιρναν. Η Μαρία Κάλλας δέχτηκε το σοκ - στα φανερά τουλάχιστον - με την αξιοπρέπεια μιας ντίβας.

” Αύριο τελειώνουν οι Ολυμπιακοί αγώνες του ’68.

Μα σήμερα είναι Σάββατο 26 Οκτωβρίου και το ημερολόγιο στον τοίχο γράφει την ταυτότητα της ημέρας. Ανατολή ηλίου: 6:45, δύση: 5:33, σελήνη: 5 ημερών, μνήμη Δημητρίου μυροβλήτου. Στο πίσω μέρος είναι γραμμένο ένα στιχάκι:

Δεν έτυχε ποτέ να δεις

πώς πολεμούν τα μάτια

δίχως μαχαίρια και σπαθιά

να γίνονται κομμάτια.

" Η Ελλάδα γιορτάζει την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912.  

Η εφημερίδα έχει αφιερώσει τις περισσότερες σελίδες στα ονόματα των επιτυχόντων, μα στην τελευταία  υπάρχει μια μονόστηλη είδηση: O κ. Γεώργιος Παπανδρέου υπέστη προχθές την νύκτα γαστρορραγίαν ελαφράς μορφής και μετεφέρθη εις τον Ευαγγελισμόν. Η κατάστασίς του, κατά τας διαβεβαιώσεις των θεραπόντων ιατρών, εξελίσσεται ομαλώς και ουδεμίαν ανησυχίαν εμπνέει. ( Σημείωση εκ των υστέρων στο περιθώριο: πέντε μέρες μετά ο Γέρος θα πέθαινε). 

Μέσα σ' αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα γιορτάζω την επιτυχία στις εισαγωγικές, την αρχή μιας καινούργιας περιόδου ζωής και υπογράφω με ευτυχισμένη πένα. Αίγλη "

Δίπλωσε προσεκτικά το χαρτί, το έκλεισε μέσα σε έναν άσπρο φάκελο, σάλιωσε την άκρη για να κολλήσει  κι έγραψε απ' έξω: Να ανοιχτεί το 1978.

Συνεχίζεται...