Φούγκα για δύο ασύμμετρες φωνές...μια μαντολινάτα

Φωτο Παναγιώτης Κούκης

Θέμα

(Μαντολίνα, Κιθάρες, Μαντόλες κι ένα Κοντραμπάσο)

Από πού να πιάσει την κλωστή για να πλέξει την ιστορία της πρώτης της αγάπης; Σε ποιο σημείο του χωροχρόνου ήταν θαμμένες οι ρίζες της; Ποιες συγκυρίες δούλεψαν υπόγεια για να ’ρθει το μαγικό αντάμωμα που, κάτω από άλλες συνθήκες, μπορεί να μην είχε συμβεί ποτέ; Πότε δρομολογήθηκαν οι διεργασίες που την έμαθαν να κοκκινίζει, να καρδιοχτυπά, να μελαγχολεί -κι εκεί που δακρύζει, μ’ ένα ελαφρό σκούντημα ν’ απογειώνεται στους εφτά ουρανούς;

Ίσως όλα να ξεκίνησαν όταν ακόμα ήταν νήπιο. Τότε που το νησί ισοπεδώθηκε από τον μεγάλο σεισμό. Ανάμεσα σε σκρίνια, βιβλιοθήκες, καρυδένια τραπέζια, βελούδινους καναπέδες και λινοθήκες με κεντημένα προικιά καταπλακώθηκαν κι εκατοντάδες μαντολίνα και κιθάρες. Μουσικά όργανα που μέχρι τότε κελαηδούσαν στα επιδέξια χέρια αυτοδίδακτων μουσικών σε κάθε οικογενειακό ή φιλικό γλέντι θάφτηκαν κάτω απ’ τα χαλάσματα. Μια ανατριχιαστική μουσική σιωπή απλώθηκε στο νησί που κράτησε μέχρι που «το χάσμα π’ άνοιξε ο σεισμός, εγέμισ' άνθη».

Η στραπατσαρισμένη κοινωνία λύγισε, έπεσε κάτω, θρήνησε, μα ύστερα ανασυγκροτήθηκε, πάτησε στα πόδια της, η ζωή πήρε τ’ απάνω της και το τραγούδι ανέβηκε στα χείλη. Μα ήταν τραγούδι λειψό χωρίς μουσική συνοδεία. Κάτι έπρεπε να γίνει γι αυτό. Μέχρι τότε η δεξιοτεχνία περνούσε από τη γενιά που έπαιζε στη γενιά που παρακολουθούσε. Με την ευκαιρία της ανασυγκρότησης θα μπορούσε να υπάρξει οργανωμένη μουσική παιδεία. Ένας δημοδιδάσκαλος με καλλιτεχνικές ευαισθησίες κι έγνοια για την παράδοση τοποθέτησε τα πράγματα στη σωστή βάση· το φυτώριο θα γίνονταν τα μικρά παιδιά. Μια παιδική μαντολινάτα ήταν δύσκολο εγχείρημα μα είχε όρεξη να το επιχειρήσει.

Η ιδέα κυκλοφόρησε από στόμα σε στόμα, οι συνάδελφοί του την προπαγάνδισαν με θέρμη στους μαθητές τους και η τοπική κοινωνία την αγκάλιασε. Το έδαφος ήταν γόνιμο και πολλοί γονείς του εμπιστεύτηκαν τη μουσική ευαισθησία των νεαρών βλαστών τους. Το σχολείο τ' απογεύματα άλλαζε όψη και, αντί να ξεκουράζεται για ν’ αντέξει την παιδική ενέργεια της επομένης, γινόταν χώρος μεταλαμπάδευσης της μουσικής παράδοσης. Έτσι έγινε και μπήκαν στη ζωή της δεκάχρονης Αίγλης οι τόνοι και τα ημιτόνια, τα τέταρτα και τα όγδοα, τα κρεσέντα και τα ντιμινουέντα, οι οκτάβες και τα κλειδιά, οι παύσεις και οι κορώνες. Μετά από μια σύντομη θεωρητική κατάρτιση, έφτασε η μεγάλη στιγμή που έσφιξε στην αγκαλιά της το δικό της ολοκαίνουργιο μαντολίνο. Δεν χόρταινε να καμαρώνει το λουστραρισμένο, αχλαδόσχημο αντηχείο με το σκοτεινό στόμιο που το περιέβαλε διακοσμητικά μια φιλντισένια μαργαρίτα. Κοίταζε με περιέργεια τα τέσσερα ζευγάρια χορδών τυλιγμένα στη μια άκρη γύρο από οχτώ λευκά κοκάλινα κουμπιά κουρδίσματος και στερεωμένα στην άλλη άκρη στον ξύλινο «καβαλάρη. Ψαχούλευε το μπράτσο με τα τάστα που ακόμα δεν ήξερε τη χρήση τους.

Ακόμα μεγαλύτερη ήταν η στιγμή που άρχισε να χτυπάει τις χορδές με μια τριγωνική πένα από ταρταρούγα πασχίζοντας να παράγει ένα ηχητικά ομογενές «τρέμολο». Οι νότες, που μέχρι τότε ήταν σημάδια πάνω στο πεντάγραμμο, έγιναν ήχοι που έβγαιναν όταν πατούσε τα αντίστοιχα τάστα. Κι όταν κάποιος συνδυασμός από νότες έκανε το μαντολίνο της να κελαηδήσει τη γνώριμη μελωδία της «Ξανθούλας» του Σολωμού, ο ενθουσιασμός της έγινε οίστρος.

Σύντομα η παιδική μαντολινάτα έγινε η μασκότ της μικρής κοινωνίας πλαισιώνοντας κάθε τοπική εκδήλωση. Στις Απόκριες, το άρμα που έκλεβε την παράσταση στην παρέλαση του Καρνάβαλου ήταν τα «καναρινάκια». Ένα γιγάντιο κλουβί έκλεινε μέσα τα, μεταμφιεσμένα στα κίτρινα πουλιά, παιδιά που έπαιζαν μαντολίνα, κιθάρες και μαντόλες.

Της άρεσε της Αίγλης η μουσική μα ποτέ δεν έγινε εμπνευσμένη μουσικός. Περιορίστηκε στην τεχνική, καταφέρνοντας να πατάει καθαρά τις νότες, να μετράει σωστά τους χρόνους, να κρατάει το τέμπο, να μην φαλτσάρει. Μα δεν κατάφερε να παίζει χωρίς παρτιτούρα, δεν δοκίμασε να αυτοσχεδιάσει, δεν πειραματίστηκε «πειράζοντας» νότες, δεν προσπάθησε να βγάλει από το μαντολίνο τα τραγουδάκια της μόδας, δεν τόλμησε να ξεφύγει από το ρεπερτόριο που είχε διδαχτεί. Παραδέχτηκε πως δεν είχε ταλέντο. Ο τρόπος που αναπαρήγαγε τις νότες είχε αυστηρότητα αλλά όχι ευαισθησία, είχε τεχνική αλλά όχι τέχνη. Μα, βρε αδελφέ, δεν ήταν ανάγκη να είναι παντού πρώτη!

Το μαντάτο, που έφτασε στη γειτονιά εκείνο το ανοιξιάτικο απόγευμα, ήταν κεραυνός εν αιθρία. Ο μαέστρος, ο εμπνευστής, ο εμψυχωτής, ο δάσκαλος, είχε πεθάνει από ανακοπή. Η πρώτη της γνωριμία με τον θάνατο ήρθε ανακόλουθα. Θύμα του δεν ήταν ένας υπερήλικας παππούς ή έστω ένας μακρινός συγγενής. Ήταν ένας αγαπημένος άνθρωπος, ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς της. Έτσι πεθαίνουν οι άνθρωποι; Απροειδοποίητα; Χθες μόλις είχαν μάθημα! Και τώρα μαθαίνει πως δεν θα τον ξαναδεί ποτέ, δεν θα ακούσει ποτέ ξανά από το στόμα του: «πάμε πάλι από την αρχή», δεν θα στυλώσει ποτέ το βλέμμα στις ρυθμικές κινήσεις της μπαγκέτας του, δεν θα νιώσει ποτέ τα μαγικά του χέρια, να τους μετατρέπουν σε αρμονικό σύνολο. Αυτή η συνεχής επανάληψη του «ποτέ»… αυτό είναι ο θάνατος;

Πρώτη της αντίδραση ήταν η άρνηση. Στο αυτοκίνητο που τους μετέφερε στο νεκροταφείο έσφιγγε το μαντολίνο και σκεφτόταν πως όλα ήταν ένα ψέμα και πως τώρα να… από στιγμή σε στιγμή, κάποιος θα ’λεγε πως έγινε λάθος… πως δεν ήταν ο δάσκαλος που πέθανε, αλλά κάποιος άγνωστος σε μια μακρινή χώρα, που δεν την είχε ούτε ο χάρτης… και πως τίποτα δεν θ’ άλλαζε στη ζωή της. Δεν πείστηκε ούτε όταν το μουσικό κομμάτι, που έπαιξαν πάνω στον φρεσκοσκαμμένο τάφο, προκάλεσε κύματα συγκίνησης στο μαυροφορεμένο πλήθος. Δεν πείστηκε ούτε από τις αντιδράσεις θλίψης που κυμαίνονταν από το ξεφύσημα μύτης ως το σκούπισμα θολωμένων γυαλιών, από το ήρεμο ποτιστικό κλάμα μέχρι τα επιφωνήματα οδύνης και τους ασυγκράτητους λυγμούς. Δεν την έπεισε ούτε ο επικήδειος που κατέληγε στην ανώφελη επίκληση: «σήκω ν’ ακούσεις τα μαντολίνα των παιδιών σου! Πώς μπορείς και μένεις ασυγκίνητος από την ορφάνια τους; Το τελευταίο κομμάτι έχει μείνει ατελείωτο. Ποιος θα το ολοκληρώσει;»

Μόνο όταν ξαναπήγε εκεί, σαράντα μέρες αργότερα, είχε συνειδητοποιήσει πως θάνατος σημαίνει απώλεια τελεσίδικη που δεν σηκώνει έφεση. Κατάλαβε όμως επίσης πως η ζωή τον αντιμάχεται με σθένος. Στο μεταξύ είχαν συμβεί καινούργια γεγονότα και η τραγική απώλεια δεν ήταν πια πρωτοσέλιδο στη σκέψη της. Ήταν παιδική αφέλεια που πίστεψε πως θα μονοπωλούσε την προσοχή της εφ' όρου ζωής.

Το καλοκαίρι πέρασε με ζυμώσεις για το μέλλον της μαντολινάτας. Οι επίδοξοι διάδοχοι του εμπνευστή δεν τα βρήκαν, η μαντολινάτα πολυδιασπάστηκε και κάθε οικογένεια διάλεξε το κομμάτι εκείνο που θεωρούσε πιο αξιόπιστο. Κάπως έτσι βρέθηκε η Αίγλη, μήνα Σεπτέμβρη αμέσως μετά το άνοιγμα των σχολείων, στο νεοσύστατο ωδείο. Πήγε ελαφρά καθυστερημένη στο πρώτο μάθημα και η πρόβα είχε ήδη αρχίσει. Το κομμάτι που παιζόταν της ήταν εξαιρετικά οικείο και βιάστηκε να ενταχθεί εδώ και τώρα. Είδε ένα ελεύθερο κάθισμα σε μια άκρη και, πατώντας στις μύτες των δαχτύλων, το τράβηξε διακριτικά προσπαθώντας να μην ενοχλήσει. Μα ό,τι ακολούθησε ήταν πολύ πέρα από τις καλές της προθέσεις. Για την ακρίβεια, τα γεγονότα εξελίχθηκαν ως εξής: πρώτα αισθάνθηκε μια αντίσταση (που δεν είχε υπολογίσει) κι άκουσε (μαζί με όλους τους υπόλοιπους) τον στριγκό ήχο από το σύρσιμο της καρέκλας στο πάτωμα. Αμέσως μετά, το άγνωστο αγόρι -που ως εκείνη τη στιγμή στήριζε το πόδι του στην ίδια καρέκλα κρατώντας την κιθάρα του- σταμάτησε να παίζει. Ταυτόχρονα σήκωσε το κεφάλι του και τα βλέμματά τους διασταυρώθηκαν. Τρίτον, η πρόβα διακόπηκε για προφανείς λόγους, ο δάσκαλος χτύπησε τα χέρια, ανακοίνωσε πως μια νέα μαθήτρια είχε έλθει, τη ρώτησε το όνομά της και τη σύστησε σε όσους δεν την γνώριζαν. Τέλος, η Αίγλη έγινε κατακόκκινη ως τις ρίζες των μαλλιών.

Συνεχίζεται...